فناوری وب ۳.۰ نسل جدید اینترنت است که نسبت به وب ۲.۰ تغییرات مهمی خواهد داشت. با توجه به اینکه این فناوری هنوز به فاز اجرا نرسیده و آنچه از آن می‌دانیم بر اساس پیش‌بینی‌ها و مباحث نظری است، بهتر است ابتدا به مقایسه‌ی آن با وب ۲.۰ بپردازیم. وب‌ ۲.۰ همان تکنولوژی امروزی است که بیش از ۳ میلیارد نفر روزانه ۸۰ درصد از زمان بیداری خود را با استفاده از آن پر می‌کنیم.

این تکنولوژی بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۴ توسعه داده شد و دنیای وب را از وب‌سایت‌های طراحی شده برای اطلاعات که ما فقط می‌توانستیم تماشاچی آن‌ها باشیم و اجازه‌ی تولید محتوا و بازخورددهی به آن‌ها را نداشتیم، به تجربه‌ای جدید تبدیل کرد که در نتیجه‌ی آن پدیده‌هایی مانند اوبر، فیس‌بوک و اینستاگرام در اختیار ما قرار گرفتند.

وب ۲.۰ به‌صورت کلی روی سه لایه‌ی اصلی از نوآوری بنا شد؛ «موبایل»، «شبکه‌های اجتماعی» و «خدمات ابری».

با عرضه‌ی آیفون در سال ۲۰۰۷، دسترسی به اینترنت موبایل به‌طرز چشمگیری خدمات کاربر محور وب و استفاده از آن را افزایش داد. در این زمان بود که ما از اینترنت dial-up و اتصال چند ساعته در محیط کار یا منزل به وضعیت همیشه متصل تغییر مسیر دادیم و اکنون که بیش از یک دهه از آن زمان می‌گذرد، تقریبا هر کاربری در گوشی هوشمند خود به یک مرورگر وب، اپلیکیشن‌های متعدد و نوتیفیکشن‌های شخصی دسترسی دارد.

تا پیش از شبکه‌های اجتماعی Friendster و MySpace و پس از آن‌ها فیس‌بوک در سال ۲۰۰۴، اینترنت یک فضای تاریک و ناشناس بود. این شبکه‌های اجتماعی بودند که با رفتار مناسب و تولید محتوا در قالب پیشنهادات و ارجاعات و امثال آن، کاربران را ترغیب به استفاده از وب کردند. از جمله این رفتارها و پیشنهادها می‌توان به متقاعد کردن ما به به اشتراک‌گذاری تصاویر با گروه‌های دوستان، اعتماد به مسافران ناشناس و میزبانی از آن‌ها در بستر AirBnB و هم‌مسیر شدن با افراد ناشناس با استفاده از اوبر و در قالب تاکسی‌های اینترنتی اشاره کرد.

سرویس‌های ابری هم تولید و تثبیت اپلیکیشن‌ها و صفحات اینترنتی را بهبود بخشیدند. سرویس‌دهندگان ابری جدید با تجمیع تعداد انبوهی از سخت‌افزارهای PC در سرورهای متعدد در سراسر دنیا، نیاز بسیاری از شرکت‌ها را برای خرید و مراقبت از زیرساخت‌های شخصی گران‌ قیمت برطرف کرده‌اند و اکنون کمپانی‌ها می‌توانند با اجاره‌ی فضای ذخیره‌سازی، قدرت پردازشی و ابزارهای مدیریتی از این سرویس‌دهنده‌ها به توسعه‌ی کسب‌و‌کار خود سرعت ببخشند و میلیون‌ها کارآفرین می‌توانند از منابع ارزان قیمتی که می‌تواند کار آن‌ها را رونق دهد بهره‌مند شوند.

در حالی‌ که وب ۲.۰ همچنان کاربردی است، نشانه‌های اولیه‌ی تغییر بعدی در کاربردهای اینترنت را مشاهده‌ می‌کنیم که با عنوان وب ۳.۰ شناخته می‌شود. وب ۳.۰ در اصل با عنوان Semantic Webs و توسط سر تیم برنرز لی (بنیان‌گذار نسخه‌ی اولیه‌ی وب) ابداع شد اما نام فعلی Web 3.0 را مدیون بنیان‌گذار شبکه‌ی اتریوم است. این فناوری مفهومی عمیق‌تر است که هر آنچه تاکنون وجود داشته را زیر سایه‌ی خودش قرار می‌دهد. وب ۳.۰ یک جهش به شبکه‌های «باز»، «بدون اعتماد» و «بدون مجوز» است.

• «باز» به این معنی که از نرم افزارهای منبع باز و توسط جامعه‌ای باز و قابل دسترس از توسعه‌ دهندگان ساخته می‌شود و پیش چشم تمام دنیا مدیریت می‌شود.
• «بدون اعتماد» یعنی شبکه خودش به شرکت‌کنندگان اجازه می‌دهد به‌صورت خصوصی یا عمومی و بدون اعتماد به شخص ثالث با هم تعامل داشته باشند.
• «بدون مجوز» یعنی هم کاربر و هم سرویس‌ دهنده می‌توانند بدون نظارت یک شخص یا نهاد در این فضا مشارکت داشته باشند.

خروجی نهایی چنین شبکه‌هایی امکان هماهنگی میان صف طولانی از کار، سرویس‌ها، داده‌ها و ارائه کنندگان محتواست که پشت صحنه‌ی از بسیاری از چالش‌های بحرانی دنیا مانند سلامت، تغذیه، مالی و زیست محیطی هستند.

در حالی که وب ۲.۰ بر بستر ظهور موبایل، شبکه‌های اجتماعی و خدمات ابری اجرا شد، وب ۳.۰ به‌صورت عمده روی سه لایه‌ی جدید از نوآوری‌های فناورانه بنا می‌شود: «رایانش مرزی»، «شبکه‌های داده‌های غیرمتمرکز» و «هوش مصنوعی».

به‌تازگی در وب ۲.۰ از سخت افزار رایانه‌های شخصی با هدف به‌کارگیری در پایگاه‌های داده استفاده شده، اما انتقال به وب ۳.۰ پایگاه‌های داده را به مرز می‌راند و حتی آن‌ها را به جیب ما منتقل می‌کند. دیتا سنترهای بزرگ قدرت خود را توسط منابع پردازشی قدرتمندی که در ابزارهایی مانند گوشی‌های هوشمند، رایانه‌ها، لوازم خانگی، سنسورها و خودروها وجود دارند تأمین کنند. پیش‌بینی می‌شود تولید و مصرف داده‌ توسط این ابزارها تا سال ۲۰۲۵ در مقایسه با سال ۲۰۱۰ معادل ۱۶۰ برابر افزایش خواهد یافت.

شبکه‌های داده‌ی غیرمتمرکز در حال فراهم کردم امکان فروش یا معامله‌ی داده برای تولید کنندگان داده‌ها هستند بدون این که مالکیت داده‌ی خود را از دست بدهند، خریم خصوصی آن‌ها نقض شود یا به شخص ثالثی وابستگی پیدا کنند. این داده‌ها می‌توانند طیف وسیعی از اطلاعات عمومی و خصوصی، مانند داده‌های فردی از سلامت شخص، داده‌های محصولات یک کشاورز یا داده‌های مربوط به عملکرد و موقعیت مکانی یک خودرو و بسیاری چیزهای دیگر باشند. چنین شبکه‌های غیر متمرکزی از داده‌ها می‌توانند مجموعه‌ای از تولید کنندگان داده را در قالب «اقتصاد داده» گرد هم آورند.

هوش مصنوعی و الگوریتم‌های یادگیری ماشینی به اندازه‌ای قدرتمند شده‌اند که بتوانند پیش‌بینی‌ها و اعمال کاربردی و حتی گاهی نجات دهنده را در اختیار ما قرار دهند. هنگامی که هوش مصنوعی در کنار ساختارهای جدید داده‌های غیر متمرکز قرار بگیرد، به داده‌های ارزشمندی دسترسی پیدا خواهد کرد که می‌تواند مایه‌ی نگرانی غول‌های امروز دنیای فناوری باشد. این اتفاق می‌تواند کاربردهای احتمالی داده‌ها را به فراتر از استفاده‌های تبلیغاتی شرکت‌هایی مانند گوگل و متا (فیس‌بوک سابق) گسترش دهد و از آن‌ها در حوزه‌هایی مانند دقت مواد، طراحی دارو و مدل‌سازی اقلیمی استفاده کند.

وب ۳.۰ آینده‌ای را رقم خواهد زد که در آن کاربران و ماشین‌ها می‌توانند با داده‌، ارزش و سایر جنبه‌ها از طریق لایه‌ای از شبکه‌های دو سویه و بدون نیاز به شخص ثالث در تعامل باشند. در نتیجه‌ی این اتفاق، می‌توان نوعی پردازش انسان محور و حافظ حریم خصوصی را خلق کرد که نسل بعدی وب است.

تا اینجا به‌اندازه‌ی کافی از ماهیت وب ۳.۰ نوشتیم، اما این فناوری چه تغییراتی برای افراد و اجتماع به ارمغان می‌آورد و چطور می‌تواند از کاربردهای امروزی وب برای خانواده‌ها، کسب‌و‌کارها و دولت‌ها فراتر برود؟ بهتر است برای رسیدن به پاسخ این سؤال‌ها کمی به عقب برگردیم و ۴ دوره‌ی عمده‌ی اجتماعی و فناورانه‌ی زندگی بشر را مرور کنیم.

• در روستاها، افراد می‌توانستند دانش و کارشان را با گروه کوچکی از شرکای خود که از قبل می‌شناختند (شرکایی که محدود به نزدیکی جغرافیایی و اعتماد متقابل بودند) مبادله کنند. مقیاس کوچک روستا به این معنی بود که افراد معمولا باید در جامعه چند نقش را ایفا می‌کردند: کشاورز، کارگر، جنگجو و پدر. همچنین، تبادلات بر اقلام خوراکی، تأمین امنیت و آسایش متمرکز بود و همکاری‌های افراد جامعه کمی فراتر از نقش‌های خانوادگی بودند.
• در شهرهای متمدن، مجموعه‌هایی که افراد می‌توانستند دانش و کارشان را با آن‌ها تبادل کنند به‌طرز چشمگیری افزایش یافت. در این مرحله، از لحاظ اقتصادی به‌صرفه بود تا کسب‌و‌کارهای تخصصی پایه‌گذاری شوند، حساب‌ و کتاب در سطح آن کسب‌وکارها انجام شود و برای تامین کالا و خدمات لازم مردم شهر متکی بر دیگران باشند. در حالی که همچنان بعضی از محدودیت‌های جغرافیایی باقی بودند، فضای بزرگتر و جمعیت بیشتر باعث شد همکاری میان مهارت‌های افراد بیشتر شود.
• وب ۱.۰ و وب ۲.۰ به‌شیوه‌ای مؤثر و اساسی تأخیر و هزینه‌‌ را کاهش دادند و افراد و کسب‌و‌کارها به‌لطف این فناوری‌ها موفق شدند تا اطلاعات و کار خود را از طریق واسطه‌های قابل اعتماد با شرکایی مبادله کنند که از نظر جغرافیایی با آن‌ها فاصله داشتند و حتی همدیگر را نمی‌شناختد. تجارت جهانی واقعا از همین نقطه شکل گرفت، زیرا دسترسی به شرکای تجاری گسترش یافت.
• اینترنت امروزی در بطن خود امکان همکاری‌های جهانی با استفاده از واسطه‌ها را فراهم می‌کند و افراد می‌توانند به‌واسطه‌ی فیس‌بوک، eBay یا AirBnB به سطحی از اعتماد اجتماعی-دیجیتالی برای تعامل با غریبه‌ها دست یابند. متأسفانه ما بیش از حد به این پلتفرم‌ها وابسته شد‌ه‌ایم و آن‌ها هم از جذابیتی که برای‌ ما دارند استفاده می‌کنند تا با دسترسی به داده‌های شخصی یا کاری ما به اهداف مدنظرشان برسند، یعنی یا هزینه‌ی خدمات ارائه شده را افزایش دهند، یا داده‌های جمع‌آوری را شده را در ازای پول در اختیار شرکت‌های تبلیغاتی بگذارند (مانند گوگل و متا). این پلتفرم‌ها با قدرتی که دارند می‌توانند کسب‌وکاری را که بر بستر خدمات آن‌ها راه‌اندازی کرده‌اید نابود کنند. در حالی‌ که امروزه ما بسیار راحت و با اطمینان در سطح جهانی در بستر اینترنت به تعامل با دیگران می‌پردازیم، در پس پرده در واقع کالایی هستیم برای سرپا نگه داشتن تجارت ۲۰۰ میلیارد دلاری تبلیغات دیجیتال. اکنون به این باور رسیده‌ایم که این پلتفرم‌ها، رسانه‌های انحصاری را ایجاد کرده‌اند که اطلاعات فیلتر نشده و بعضا غلط در آن‌ها بازگو و حتی پشتیبانی می‌شوند که گاهی عواقبی هم در پی دارند.

با استفاده از وب ۳.۰، انسان و ماشین و کسب‌و‌کار، همگی می‌توانند اطلاعات و کار خود را بدون واسطه با شرکای جهانی خود تبادل کنند؛ شرکایی که از نزدیک نمی‌شناسند یا حتی به آن‌ها اعتماد کامل ندارند. مهم‌ترین انقلابی که توسط وب ۳.۰ ایجاد می‌شود این است که برای همکاری در مقیاس جهانی به حداقل اعتماد نیاز است. در توضیح بیشتر، این نسل از وب حرکتی جدید را به‌سوی اعتماد غیرمستقیم به تمامی اجزای شبکه آغاز کرده است و دیگر نیازی به اعتماد مستقیم به‌ تک تک اعضای شبکه یا کسب اعتماد از سوی دیگران نیست.

وب ۳.۰ مقیاس و حوزه‌ی تعاملات انسان و ماشین را دچار تحول بنیادین خواهد کرد و مرزهای آن را به فراتر از آنچه امروز تصور می‌کنیم گسترش خواهد داد. از پرداخت‌های لحظه‌ای تا گردش اطلاعات غنی‌تر و انتقال مطمئن اطلاعات، انجام این تعاملات به‌صورت گسترده با طیف وسیعی از شرکای احتمالی ممکن خواهد شد. این نسل از وب می‌تواند تعامل با هر فرد یا ماشین را در دنیا ممکن کند، بدون این که نیاز به واسطه‌ای هزینه‌بر باشد. انتقال به این نسل موج جدیدی از کسب‌و‌کارها و مدل‌های تجاری را به ارمغان خواهد آورد که پیش از این قابل تصور نبودند، از جمله همکاری‌های جهانی با سازمان‌های ناشناس غیرمتمرکز و بازارهای خودگردان داده. اهمیت این موضوع به دلایل زیر است.

• جوامع می‌توانند با حذف واسطه از صنایع، کاهش هزینه‌ی به‌کار گیری شخص ثالث و بازگرداندن مستقیم ارزش به خود کاربران و تامین کنندگان شبکه بهینه‌سازی شوند.
• سازمان‌ها می‌توانند از طریق شبکه‌ی جدید ارتباطات دو سویه‌ سازگارتر و روابط بین شرکا، نسبت به تغییر انعطاف‌پذیرتر شوند.
• انسان، شرکت‌ها و ماشین‌ها می‌توانند داده‌های بیشتری را با اطمینان خاطر و حفظ بهتر حریم خصوصی با یکدیگر به اشتراک بگذارند.
• با از بین بردن ریسک وابستگی به پلتفرم‌ها که امروزه شاهدش هستیم، می‌توانیم آینده‌ی فعالیت‌های کارآفرینی و سرمایه‌گذاری را تضمین کنیم.
• با مالکیت و اداره‌ی «مدرن و دوسویه‌» این سیستم‌های غیرمتمرکز جدید هوش مصنوعی و اقتصاد پویا و اختصاصی، اعضای شبکه می‌توانند در همکاری با هم مشکلات دشوار پیشین را حل کنند.

قطعا از ارتباط وب ۳.۰ با رمز ارزها شنیده‌اید، اما موج پیش روی وب ۳.۰ فراتر از کاربردهای ابتدایی رمز ارزهاست. از طریق تعاملات غنی که به لطف این نسل ممکن می‌شوند و همچنین حجم مشارکت موجود، وب ۳.۰ می‌تواند به‌صورت رمزنگاری شده داده‌ها را از اشخاص، شرکت‌ها و ماشین‌ها به الگوریتم‌های کارآمد یادگیری ماشینی متصل کند و بانی ظهور بازارها و مدل‌های تجاری جدید شود. نتیجه‌ی این اتفاق چیزی شبیه به «بازگشت به دهکده‌ی جهانی» است؛ یعنی همان جریان روزانه‌ی انسان محور و تعاملات بسیار شخصی‌سازی شده که از آن‌ها سود می‌بردیم، اکنون در سطح جهانی در بستر اینترنت میسر می‌شود و به‌صورت مستمر از حرفه‌ای سازی مهارت‌های ماشین و انسان پشتیبانی و البته واسطه‌هایی مانند غول‌های فناوری یا نهادهای دولتی را حذف می‌کند.